کاریگەريیەكانى دوای جیابوونەوەی دایک و باوک لەسەر منداڵ

منداڵ بوونەوەرێکی لاوازە و بەردەوام پێویستی بە هاوکاری خێزان و ژینگەیەکی ئارام هەیە. بۆئەوەی دڵنیا بێت لەلایەنی دەروونی، بەڵام جیابوونەوەی دایک و باوك لە یەکتری دەبێتە هۆی تێکدانی ژینگەی خێزانی و زەرەرمەندبوونی منداڵ بە پلەی یەکەم. چونکە منداڵ تەنها لە باوەشی دایک و باوک هەست بە ئاسودەی و دڵنیایی وئاسایشی کۆمەڵایەتیدەکات. بۆیە لەهەر کاتێکدا بنچینەی خێزان لێکترازا دایک و باوك لەیەکتری جیابوونەوە منداڵ دەبێتە قوربانی نەمانی پەیوەندی نێوان دایک و باوک، لەهەمان کاتدا بێبەش دەبێت لە سۆزو خۆشەویستی و باوەشی پرسۆزی دایک یان باوک، چونکە لەئەنجامی جیابوونەوە منداڵ لەگەڵ دایك دەژیت یان لەگەڵ باوك دەژیت بەپێی مەرجەکانی دوای جیابوونەوە لەیەکتری، کەواتە منداڵ دەبێتە قوربانی و زەرەرمەندی یەکەم بەهۆی جیابوونەوەی دایک وباوک. لەئەنجامی ئەمەشدا منداڵ توشی خەمۆکی و گۆشەگیری و لاوازی ئەقلی و مەعریفی دەبێتەوە.
 زۆر لە توێژینەوەکان گرنگی دەدەن بە جیاوازی لە نێوان منداڵی خێزانی جیابۆوە و خێزانی ئاسایی بۆ ئەوەی بزانن جیابوونەوە چ کاریگەریکی نەرێنی هەیە لەسەر منداڵ بەشێوەیەکی گشتی لە قۆناغە جیاجیاکانی ژیانی. بۆ نموونە بێبەشبوونی منداڵ لە سەرپەرشتی باوانی هۆکارێکی گرنگە بۆ ئەوەی ئەو منداڵە ژیانی ناخۆش بێت و بێبەش بێت لەناسنامەی کەسایەتی خۆی و رق و گومانی لە ڕەگەزی بەرامبەرهەبێت، هەروەها دووچاری کێشەی دەروونی وجەستەی و کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی تەندروستی و ناهاوسەنگی لە ناسنامەی تاک وخێزانی دەبێتەوە، لەئەنجامدا منداڵ توشی تاوان و لادان و کێشەی جۆراوجۆر دەبێتەوە.
وەکو توێژینەوە دەروونیەکان و کۆمەڵناسیەکان ئەو کاریگەری و کێشانە دیار دەکەن لەسەر منداڵ لەدوای جیابوونەوە، وەکو ئەوەی زۆرێک لەو منداڵانە ڕووبەڕووی چەندین کێشە دەبنەوە بەهۆی بێ سەرپەرشتی و بێنازی و فەرامۆشکردن و بێ ئاگایی دایک و باوك لە پەروەردەکردنی منداڵەکەیان بەشێوەیەکی تەندروست. هەندێ لەمنداڵەکان دەکەونە سەرشەقامەکان بۆکارکردن یاخود کاری سواڵکردن کە ئەمەش دەبێتەهۆی بێبەشبوون لە خوێندن و چێژ وەرگرتن لە قۆناغی منداڵی و زۆربەی جاریش ڕووبەڕووی دەستدریژی سیکسی دەبنەوە. هەروەها زۆرێک لەو مندڵانەی لەگەڵ باوکیان دەژین ڕووبەرووی تووندوتیژی دەبنەوە لەلایەن باوەژن یاخود (زڕدایک) هەندی جار ڕووبەڕووی مەرگ و ئازاردان و دەرکردن لەماڵیش دەبنەوە. ئەم بارودۆخەش منداڵ بێزار وماندوو دەکات، بەردەوام وای لێدەکات ترسی لە داهاتووی خۆی هەبێت وەك چۆن دایک و باوکی شکستیان هێناوە لە ژیانی هاوسەریان و توشی چەندین کێشە بووینەوە لەگەڵ یەکتری و دووچاری ناسەقامگیری خێزانی بووینەوە. لەگەڵ ئەمەشدا جیابوونەوە و کێشەی بەردەوامی نێوان هاوسەران کاریگەری لەسەرکەسایەتی منداڵ دەبێت، والەمنداڵ دەکات بەردەوام ترس و دڵەڕاوکێی لە دەستدانی کەسەنزیکەکانی لا دروست بێت. هەروەها کەسایەتییەکی لاواز و شەرمن و شەرانگێزی لێ دروست دەبێت بەهۆی نەبوونی گەشەپێدانی پێویست بە هاوبەشی دایک و باوك لە پەروەردەکردندا.

ئەڤین ئەحمەد قادر
 مامۆستای زانکۆ و پسپۆڕی کۆمەڵناسی خێزان