كوشتن و توندوتیژی دژ ئافره‌تان

 
توندوتیژی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی دیارده‌یه‌كی نامۆ نیه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌كانی رۆژهه‌ڵات، هۆكار و جۆری زۆرن و ده‌رئه‌نجامیشی قوربانی ئافره‌تان و نائارامی خێزانه‌. دیاره‌ توندوتیژی چه‌ندین پێناسه‌ی هه‌یه‌ و شاره‌زایان له‌م بواره‌ به‌كورتی هه‌موویان هاوڕان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر هه‌ڵوێستی نامۆ و به‌كارهێنانی وشه‌ی زبر و لێدان و ئه‌شكه‌نجه‌دان توندوتیژییه‌.
هه‌ڵبه‌ته‌ كوشتن، توندوتیژی به‌رامبه‌ر ئافره‌تان به‌تایبه‌تی مێژووییه‌كی دوورودرێژی هه‌یه‌ كه‌ به‌و شێوه‌یه‌ مافه‌كانی ئافره‌تان پارێزراو نابێت و پێشێل ده‌كرێت. له‌هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو گۆرانكاری و كرانه‌وه‌ به‌رووی ووڵاتانی دیكه‌ و تاراده‌یه‌ك پێشكه‌وتنی هه‌رێمه‌كه‌مان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه‌یسی ئافره‌تان پێشكه‌وتنی ئه‌وتۆی به‌خۆیه‌وه‌ نه‌بینیوه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و داموده‌زگا فه‌رمی و ئیداری و ئۆرگانه‌ حزبی و لایه‌نه‌ سیاسیه‌كان تا راده‌یه‌كی باش پشتگیری له‌مافه‌كانی ئافره‌تان ده‌كه‌ن كه‌چی ساڵانه‌ چه‌ندین ئافره‌ت ده‌كوژرێن و یان له‌ژێر فشاری ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی خۆیان ده‌كوژن و ئه‌شكه‌نجه‌ ده‌درێن و مافه‌كانیان پێشێل ده‌كرێت. به‌پێی ئه‌و داتا و زانیاری و هه‌واڵانه‌ی كه‌ له‌ راگه‌یاندنه‌كان، به‌رنامه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان، به‌رێوبه‌رایه‌تی، ئه‌نجومه‌ن، رێكخراوه‌كانی ئافره‌تان و ژنان ئاماژه‌ی پێده‌كرێت، ده‌كرێت بوترێت رێژه‌كه‌ زیاتره‌ له‌وه‌ی باسی لێوه‌ ده‌كرێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی ژماره‌ی ئه‌و ئافره‌تانه‌ی په‌نا بۆ به‌رێوه‌به‌رایه‌تی و شه‌ڵته‌ر و رێكخراوه‌كان ده‌به‌ن زیاترن و هه‌ندێكیان كێشه‌كانیان له‌چوارچێوه‌ی خێزان ده‌هێڵنه‌وه‌ و په‌نا بۆ هیچ لایه‌كی دیكه‌ نابه‌ن جا چ له‌به‌رئه‌وه‌ی متمانه‌یان نیه‌ وه‌ یان بۆ پاراستنی ناوبانگی خۆیان و خێزانه‌كانیان سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی گرفت و كێشه‌یان هه‌یه‌ و رووبه‌رووی توندوتیژی ده‌بنه‌وه،‌ به‌ڵام بێ ده‌نگیان هه‌ڵبژاردووه‌ له‌وانه‌یه‌ وایان پێ پۆزه‌تیڤ بێ كه‌ باسی لێوه‌ نه‌كه‌ن تا هه‌وڵی چاره‌سه‌ری گونجاو له‌چوارچێوه‌ی خێزانه‌كانیان بۆ فه‌راهه‌م بكرێ، چونكه‌ ئافره‌تان ئه‌گه‌ر پاڵپشت و رێنماییه‌كان و پشتگیرییه‌كانیان له‌لایه‌ن خێزانه‌وه‌ هه‌بێ ده‌كرێ چاره‌سه‌ری گونجاو بۆ گرفته‌كانیان هه‌بێ و كێشه‌كانیان به‌ هه‌ڵواسراوی نه‌مێنێته‌وه،‌ به‌ڵام ئه‌گه‌ر رێنمایی و پشتگیری خێزانی نه‌بێ ئه‌وه‌ ئه‌گه‌ری گه‌وره‌تر بۆ كێشه‌كانیان زیاترن و ده‌كرێت بوترێ ئه‌مه‌ ده‌بێته‌ هۆی توندوتیژی و ته‌نانه‌ت كوشتنی ئافره‌تان.
دیاره‌ چاره‌سه‌ركردنی گرفتی خێزانی و نه‌هێشتنی توندوتیژی ته‌نها ئه‌ركی ده‌زگایه‌ك یان ئۆرگان و لایه‌نێك نیه‌، به‌ڵكو ئه‌ركی هه‌موو لایه‌كه‌ چ په‌رله‌مان یان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و ده‌زگا ئه‌منی و یاسایی و راگه‌یاندن و رێكخراوه‌ و سه‌نته‌رو به‌رێوبه‌رایه‌تی و لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار و ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ ئه‌م كێشه‌ و گرفتانه‌ شیبكه‌نه‌وه‌ و هۆكارو جۆر و رێگه‌ی چاره‌سه‌ری گونجاو بخه‌نه‌روو، كه‌ ده‌كرێ به‌رێگه‌ی كۆنفرانسی تایبه‌ت ولێكۆڵینه‌وه‌ و بڵاوكردنه‌وه‌ی هۆشیاری گشتی به‌ ئامانجی  پاراستنی  ژیانی خێزانی و گرنگی ته‌بایی و به‌خته‌وه‌ری خێزان له‌چوارچێوه‌ی پاراستنی مافه‌كانی ئافره‌تان.
 ده‌بێ بیرمان نه‌چێت كه‌ هه‌بوونی رێژه‌ی به‌رچاو له‌ ئافره‌تان له‌ په‌رله‌مان و حكومه‌ت و موئه‌سه‌ساتی كۆمه‌ڵگه‌مان و به‌مه‌ده‌نی و سیاسییه‌وه‌ ته‌نها رووی جوانی هه‌رێمه‌كان پیشان نادات به‌جیهانی ده‌ره‌وه،‌ بگره‌ زیاتر كوشتن و توندوتیژی و پێشێلكاری كاریگه‌ری زیاتره‌. ئه‌و ژماره‌یه‌ی كه‌ له‌ ساڵانی رابردوو ئافره‌تان خۆیان كوشتوه‌ یان كوژراون و توندوتیژی دژیان به‌كارهاتوه‌ بۆ پێگه‌ی هه‌رێمه‌كه‌مان به‌ به‌راورد به‌ ناوچه‌كه‌ گونجاو نیه‌ و پێویسته‌ رێگه‌ چاره‌ی گونجاو بۆ ئه‌م بابه‌ته‌ دابین بكرێت، ده‌كرێ سود له‌ ئه‌زمونی وڵاتانی پێشكه‌وتوو وه‌ربگیرێ و به‌ر له‌به‌رچاوگرتنی دابونه‌ریتی و گونجانی له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌.