به‌هره‌ حه‌مه‌ڕه‌ش: له‌كوردستان تێگەیشتن بۆ چەمک و رێبازی فیمینیزم بوونی نییە، ئەوەی هەیە لە ئاستی هەوڵی کاری رێکخراوەیی و تاکەکەسییە

 كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی تێگه‌یشتنی بۆ جێنده‌ر و یه‌كسانی له‌ چ ئاستێكدایه‌ واته‌ تێگه‌یشتن له‌ جێنده‌ر و دروستكردنی رۆڵه‌ جێنده‌رییه‌كان له‌ بواری كاركردن، سیاسه‌ت، خێزان و بواره‌ جیاوازه‌كاندا، بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌، به‌هره‌ حه‌مه‌ڕه‌ش نوسه‌رو رۆژنامه‌نوس بۆچونی وایه‌ كه‌:
کلتوری کۆمەڵگەی کوردی کلتورێکی خێڵەکییە، هێشتا کەس وەک کەسایەتی و تاکێکی سەربەخۆ لە ویست و خواست لە بوارە جۆرەجۆرەکانی ژیان سەربەست نییە، تاک له‌ ناسنامەی ئێمە لە سنورەکانی، بنەماڵە، عەشیرەت، تایفەو مەزهەبە. تۆ ئەگەر هەبی دەبێ لە چوارچێوەی یەک لەم چواچێوە کۆمەڵایەتییانەدا بی چ جای ئێمە باسی جێندەری و تێگەیشتن لە جێندەر بکەین.
دەتوانم بڵێم بەشێکی زۆر لە و رێکخراو و کەسانەش کە گوایە داکۆکی لە مافەکانی ئافرەت دەکەن، هێشتا تێگەیشتنێکی بابەتییان بۆ چەمکی جێندەر نییە، ئەمەش هۆکاری زۆرە، یەک لە هۆکارەکان ئەوەیە کە ئەم چەمکانە بەرهەمی عەقڵی ئێمە نین و هاوردەن. ئەگەر تێگەیشتنێکی بابەتی بۆ ئەم چەمکە هەبوایە ئەوا کەس لە سەر بنەمای رەگەز، ئاین و مەزهەب نەدەچەوسێنرایەوە. ئەم کۆمەڵگەیە تا ئێستا ئافرەتی تێدا تیرۆر دەکرێت و خەڵکیش وەک شوشتنەوەی شەرەف دەیبینن. ئافرەتێک بەهەر هۆکارێک بکوژرێت دەڵێن"کێشەی کۆمەڵایەتییە" کێشەی کۆمەڵاتیش وەک بابەتێک لێی دەڕوانرێت کە گوایە پەیوەندی بە ژیان و یاسای ناوخۆیی خێزان، یان بنەماڵە و عەشیرەتێکەوە هەیەو کەسی تر بۆی نییە خۆی تێهه‌ڵقورتێنێت.
لە هەندێ ناوچەی کوردستان تا ئێستا کچان لە مافی خوێندن و دەستنیشانکردنی هاوسەر و چارەنوسیش سەربەست نین، تا ئێستا هەندێ عەشیرەت و تیرە و زاراوە هەن رێگە بە هاوسەرگیری کچەکانیان لەگەڵ کوڕی دەرەوەی خۆیان نادەن، هێشتا  لە کاتی تیرۆرکردنی ئافرەتێک لە جیاتی دادگا سوڵحی عەشایەری لە دیوەخان دەکرێت. بۆیە زەحمەتە لە وەها کۆمەڵگەیەکدا بڵێین دەبێ تێگەیشتن بۆ چەمکی جێندەرو ئامانجەکەی چیبێت.
کۆمەڵگەی کوردی ئێستا تووشی دوورووییەکی نا ئاسایی بووە. هەر بابەتێک کە زۆر باسکرا ئەوا خراپتر دەبێت، بیرمان نەچێت کە هەندێ لە گوتاری ئاینی رۆڵێکی خراپ دەبینن سەبارەت بە توندوتیژی و پاشەکشێی دۆخی جیاکاری لەسەر بنەمای رەگەز. بۆ نموونە  فرەژنی بە یاسا قەدەغەیە بەڵام مەلا هەیە مینبەر و کەناڵی بۆ تەرخان کراوە خەڵک هاندەدات ژنی دووەم و سێیەم بێنن. باوکان هان دەدەن کچەکانیان نەنێرنە زانکۆ. هۆکارێکی تر خراپی رۆڵی راگەیاندنە لە روماڵی کێشەکانی توندوتیژی و پێدانی رۆڵی ناشایستە بەرەگەزی مێ. هەموو ئەوانەش لە وێنە گەورەکەدا کۆبکەینەوە ئەوەیە کە پیاوانی ئێمە تا ئێستا عەقڵیان ئازاد نییە جونکە نەتەوەیەکی ژێر دەست و چەوساوەین، لە رووی کلتور، زمان و خاکەوە، کەسانی ژێردەستە کەمیان لێ هەڵدەکەوێ کە بتوانن عەقڵیەتیاقن ئازادبکەن.
ده‌وترێت له‌ كوردستان بزوتنه‌وه‌ی فیمینیزمی بوونی هه‌یه كه‌واته‌‌ به‌و مانایه‌ی ده‌توانین بڵێین له‌ كوردستان شه‌پۆل و رێبازه‌كانی فیمنیزمی بونی هه‌یه‌؟ ئه‌گه‌ر هه‌یه‌ فیمنیسته‌كانی كورد درێژه‌پێده‌ری هه‌مان هزری فیمینیزمی رۆژئاوان یاخود دامه‌زرێنه‌ری بزوتنه‌وه‌یه‌كی تایبه‌تن؟‌
به‌هره‌ حه‌مه‌ڕه‌ش ده‌ڵێت: لە کوردستان هیچ بزووتنەوەیەکی ژنان نییە، تا ئێستا تێگەیشتن و بۆ چەمک و رێبازی فیمینیزمیش نییە، ئەوەی هەیەلە ئاستی هەوڵی کاری رێکخراوەیی و تاکەکەسییە، بە داخەوە ژنان نەیانتوانیوە سود لە فکر و فەلسەفەی فیمینیزم وەربگرن. بۆیەش بەرهەمی خەباتیان لە ئاستی پێوست نییە. رێکخراوەکان نەیانتوانیوە سەرمایەی مرۆیی بەتوانا لە دەوری خۆیان کۆبکەنەوە، یانیش ئەندامانیان بە فکروفەکلسەفەی فیمینیزم پەروەردەبکەن. بەشێکی زۆر لە ئەندامانی ئەو رێخراوانە لەگەڵ خودی چەمکەکەش ناکۆکیان هەیە نازانن کە هەبوونی ئەوان لە گۆڕەپانی کاری رێکخراوەییش بەرهەمی خابەتی ئەو فیمینیزمەیە کەن لە ئەوروپا سەری هەڵدا.
          جێی ئاماژەیە کە ژن هەیە لەسەر حسابی سیستەمی کۆتا چووەتە پەرلەمان، کە خودی ئەم سیستەمەش بەرهەمی خەباتی فیمینیزمییە، بەڵام وەک ئەو پیاوە بیردەکاتەوە کە توندوتیژی بەرامبەر بە ژن دەکات. کەواتە ئێمە کێشەی بنەڕەتیمان هەیە لە عەقڵیەتی کاری رێکخراوەکان و ئەرو ژنانەش کە لەسەر حسابی خەباتی ژنان دەڕۆنە پێگەی بەپرسیارێتی، بەڵام هیچ کاریگەرییەکیان لەسەر گۆڕینی دۆخی ژن نییە. ئەگەر ئێستا مایکێک بەدەستەوە بگرین و بڕۆینە بەردەم  بەشێکی زۆر لە ئەندامانی رێکخراوەکان بڵێی خەباتی فیمینیزمی هەیە نازانن، ئەوەش بۆشاییەکی گەورەیە کە بە تێگەیشتنی نەگونجاو پڕکراوەتەوە.
سه‌باره‌ت به‌ پرسی یه‌كسانیى جێنده‌رى و پێچه‌وانه‌كه‌شی جیاكاریى جێنده‌رى، كاریگه‌رییه‌كانی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانیدا به‌هره‌ حه‌مه‌ره‌ش ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ جیاکاری جێندەری لە هەموو کایە و بوارەکانی ژیانی ئێمەدا هەیە، بواری سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و راگەیاندن. هەتا لە خوێندنی باڵا کە پێویستبوو تێگەیشتنی مرۆییانەیان هەبێت و دروستکاری نەهێشتنی جیاکاری جێندەری بن، بەداخەوە بەشی زۆری ئەوانەش کە خۆیان بە نوخبەو رۆشنبیر دەزانن تێڕوانینێکی پیاوسالاری توندیان بۆ ئافرەت و مافەکانی هەیە. ژن تەنیا وەک جەستەو نمایشی جەستە دەبینن نەک وەک مرۆڤێکی خاوەن هزر و بیرکردنەوەو ئیرادە. ئەزمونی من کە زیاتر لە بواری راگەیاندنە، تا ئیستا یەک دەزگای راگەیاندن نییە کە بەڕێوەبەرەکەی ئافرەت بێت، یان لە پۆستێکی ئەوتۆی دەزگا راگەیاندنەکاندا بێت، ئێمە دەزانین کە ژنی زۆر بە توانامان لەم بوارەدا هەیە، بەڵام هەمیشە پیاوان بۆ ئەم بەرپرسیارێتییە هەڵدەبژێردرێن،  بۆیەش دەبینین کە راگەیاندنێکی پیاوانەی زمان زبر و توندوتیژمان هەیە، زۆربەی ئاژاوەو کێشە، سیاسی، ئابوری و کۆمەڵایەتییەکان راگەیاندن رۆڵی لە قوڵکردنەوەو ئاڵۆزکردنیدا هەیە.
بۆیە کاتێک ئێمە دوای سەد ساڵ خەبات قەوارەیەکمان هەیە لەسەر بنەمای جیاکاری جێندەری شکڵی گرتووە، قەوارەیەکی سەرکەوتوونابێت چونکە لە کۆمەڵگەیە کە توانا و عەقڵیەت و تێگەیشتنی نیوەی کۆمەڵگەی فەرامۆش و کپکرا،  سەرکەوتوونابێت. کاتێک من باسی فەرامۆشکردنی ئافرەت دەکەم مەبەستم ئافرەتانی خاوەن تێگەیشتن و فکرە چونکە بەشێک لەم کایانە ئافرەتیان لەسەر ئەم پێوەرە نەبردووەتە پێگەو پۆستی بەرپرسیارێتی.
ئێمە دەبینین کە کاریگەرییەکانی ئەم جیاکارییە ئەوەیە کە ئاشتی کۆمەڵایەتی نەماوەو کەس لە کەس رازی نییە، بەردەوام کێشەی نوێ بە فۆرمی نوێ سەرهەڵدەدەن.
خه‌باتی ئافره‌تان و ژنانی كوردستان له‌پێناو چه‌سپاندنی یه‌كسانیه‌ له‌ناو سه‌رجه‌م سێكته‌رو كایه‌ جیاوازه‌كاندا. له‌م روانگه‌وه‌ پێتانوایه‌ ده‌ستكه‌وته‌كانی ئه‌و خه‌باته‌ هاتونه‌ته‌ دی یان هێشتا پێویست به‌ به‌رده‌وامیدان هه‌یه‌، له‌م باره‌وه‌ به‌هره‌ حه‌مه‌ڕه‌ش ده‌ڵێت: من پێموانییە خەباتی هەموو رێکخراوەکان یان ژنان و ئافرەتان لە پێناو یەکسانی بێت، چونکە ئەگەر وابوایە کۆمەڵگەی ئێمە لە ئاستێکی دیکەی ئارامی و کەمی کێشەدا دەبوو. ئەمجۆرە لە خەباتی رێکخراوەکان بۆ سەردەمێک گونجاوبوو، بەڵام ئێستا کە سەردەمی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و نەمانی سنورەکانە پێویستی بە گۆڕانکارییە، ئەگەر ئەم گۆڕانکارییە لە میکانیزم و تێگەیشتن و بەرنامەی کارەکانیاندا نەکەن ئەو لێدانەوەی قەوانی کۆنە.
ئایا رێکخراوەکان تەنیا کادیری موچەخۆریان هەیە یان سەرمایەی مرۆیی خاوەن قەزیەو ئاشنا بە ماف و ئەرکەکانی، کاتێک تانیان وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە بێگومان تێدەگەین کە رێکخراوەکان کار بۆچی دەکەن.
کێشەیەکی تر ئەوەیە کە ئافرەتانیش وەکو پیاوان دابەشی سەر ئینتیمای حزبی بوون، ئەمە وەک کاری حزبی بۆ هەر کەسێک ئاساییە، بەڵام کاتێک گەیشتە ئەوەی کە باسی بکوژێک نەکرێت لەبەرئەوەی سەربە حزبەکەی خۆیەتی دەبێتە کارەسات. لە کاتێکدا کێشەی ژنانی ناو هەموو حزب و رێکخراوەکان هەمان کێشەیە. چونکە دواجار هەموومان بە کلتوری ئەم کۆمەڵگەیە مامەڵەمان لەگەڵ دەکرێت. یان ژنانی سلێمانی بە مردن و کوژران و کێشەی کۆمەڵایەتی لە هەولێر خۆشحاڵ بن و بە پێچەوانەشەوە. ئەمە هیچ پەیوەندییەکی بە خەباتی فیمینیزمی و کارکردن لەسەر توندوتیژی نییە.
بەداخەوە ئێمە لە هەموو بوارەکانی کارکردندا کێشەی زۆر  ئاڵۆزمان هەیە، لەبەرئەوەی بە هەڕەمەکی کاری لەسەر دەکرێت کێشەکان ئاڵۆزتردەبن.


ئاماده‌كردنی: هێلین میدیا